Του Νικήτα Σίμου
Οι εκλογές της 14ης Μαΐου θα είναι υπαρξιακές τόσο για τον πρόεδρο Ερντογάν και το κόμμα του, όσο και για την Τουρκία. Όσον αφορά τον πρόεδρο, τουλάχιστον το πολιτικό του μέλλον θα είναι άδηλο σε περίπτωση ήττας, ενώ όσον αφορά τη χώρα του, με οποιαδήποτε κυβέρνηση, θα πρέπει να αναταχθεί η οικονομία, να αμβλυνθούν οι κοινωνικές πιέσεις, και να υπάρξει μια πνοή δημοκρατικής διακυβέρνησης. Αυτά, σε ένα ασταθές πολιτικό σκηνικό στη Μ. Ανατολή, όπου φοβίζει η αναζωπυρούμενη Παλαιστινιακή κρίση, με τις ΗΠΑ σε ένα κατευναστικό ρόλο.
Να φύγει ο Ερντογάν και βλέπουμε
Σύμφωνα με τρέχουσες έρευνες η κοινή γνώμη είναι 55% περίπου υπέρ του συνασπισμού των 6 με κοινό υποψήφιο τον Κιλισντάρογλου και 45% υπέρ του προέδρου Ερντογάν. Ο συνασπισμός των 6 ενισχύθηκε ιδιαίτερα με την προσχώρηση των δημοφιλών δημάρχων Άγκυρας και Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι, όπως συζητείται θα λειτουργήσουν ως αντιπρόεδροι, σε περίπτωση νίκης και προεδρίας Κιλισντάρογλου. Δεν έχει ακόμη πάρει οριστική θέση το Κουρδικό κόμμα, HDP, το οποίο με 10% περίπου των ψηφοφόρων θα παίξει καθοριστικό ρόλο. Υπάρχει μια δυσκολία, κατά το ότι η κ. Ακσενέρ, με εθνικιστικές καταβολές, είναι κατά της συνεργασίας με το κουρδικό HDP, ενώ είχε και μια επαφή με τον υπουργό άμυνας Ακάρ άδηλου περιεχομένου. Ίσως, οι προθέσεις της δεν έχουν τελείως αποκρυσταλλωθεί.
Εκείνο όμως το οποίο δεν έχει μέχρι στιγμής διατυπωθεί με σαφήνεια, έστω και σε αδρές γραμμές, είναι το περίγραμμα του κυβερνητικού σχεδίου των 6. Ποιες θα είναι οι προτεραιότητες της εξωτερική πολιτικής –πώς θα χρηματοδοτηθεί η οικονομία σε υγιή και όχι περιστασιακή βάση– σε ποιες θεσμικές μεταβολές θα προχωρήσουν; Υπάρχει η εκτίμηση ότι οι δυνητικοί ψηφοφόροι του συνασπισμού των 6 θα τους υποστηρίξουν κυρίως, διότι θέλουν να αποπέμψουν από την εξουσία τον Ερντογάν και την κυβέρνησή του, στοιχείο το οποίο φαίνεται έντονα σε μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας και άφοβες συνεντεύξεις απλών πολιτών. Ήταν εντυπωσιακή η εικόνα, όταν σε ποδοσφαιρικό αγώνα οι φίλαθλοι ζητούσαν παραίτηση της κυβέρνησης.
Αγωνιώδεις ελιγμοί επιβίωσης
Είναι όμως μεγάλοι οι φόβοι ότι ο Ερντογάν θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο να μην χάσει την εξουσία και θα έχει όλα τα μέσα, καθώς ο ίδιος και οι συνεργάτες του είναι το κράτος. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προσπαθήσει να επηρεάσει τα αποτελέσματα και να μην δεχθεί τετελεσμένα, όπως πχ έδειξε η επανάληψη των εκλογών στην Κωνσταντινούπολη. Αν όμως οι αντίπαλοί του θα έχουν ισχυρό εκλογικό, σαφώς άνω του 50%, ποσοστό, είναι πιθανότατο αν η εκλογή τους δεν αναγνωρισθεί, να ξεσπάσει μαζική διαμαρτυρία με διαδηλώσεις των υποστηρικτών τους. Αναλυτές εκτιμούν ότι έστω και αν θα επιχειρούταν βίαια καταστολή με την επέμβαση εκτός της αστυνομίας πχ και της στρατοχωροφυλακής, τα σώματα αυτά δεν θα πυροβολούσαν κατά των διαδηλωτών, πράγμα όμως αβέβαιο. Στην περίπτωση κλιμάκωσης της εσωτερικής σύγκρουσης θα ακολουθούσε το χάος. Μένει να δούμε, αν και πώς η συνασπισμένη αντιπολίτευση θα θελήσει μέχρι τις εκλογές να γαλβανίσει τους υποστηρικτές της κατά του καθεστώτος και αν κερδίσει τις εκλογές να συγκεντρώσει τα 2/3 των εκλεγέντων βουλευτών, ώστε να επαναφέρει την κοινοβουλευτική προεδρευόμενη δημοκρατία.
Από την άλλη πλευρά ο Ερντογάν και η ελίτ του δεν στερούνται πολιτικότητας και ευελιξίας. Είναι ενδεχόμενο, αν διαπιστώσουν ότι το εκλογικό αποτέλεσμα θα είναι αναπότρεπτα εναντίον τους, να διαπραγματευθούν αφανώς μια “έντιμη” παράδοση της εξουσίας αποφεύγοντας τη δίωξή τους, που πολλές φορές έχει απειληθεί για διάφορα σκάνδαλα, αποδεχόμενοι τον ρόλο της αντιπολίτευσης. Άγνωστο βέβαια, πόσο θα μπορέσει να διαρκέσει στην πράξη μια τέτοια ρύθμιση, όταν θα υπάρχουν έντονες πιέσεις για κάθαρση.
Μεγάλες προκλήσεις για τη νέα κυβέρνηση
Η όποια νέα κυβέρνηση θα έχει να αντιμετωπίσει μεγάλα συσσωρευμένα προβλήματα. Θα χρειαστεί η καθιέρωση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου με τον λαό, ο οποίος είναι αηδιασμένος από την αυταρχική διακυβέρνηση, τα μεγάλα σκάνδαλα και την ακρίβεια. Επιπλέον, θα χρειαστούν πολλά δισεκατομμύρια για την αποκατάσταση των σεισμοπαθών, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 10% του πληθυσμού, και των υποδομών στις πληγείσες περιοχές. Ήδη η τουρκική οικονομία επιβιώνει με περιστασιακές δανειακές ενέσεις των αραβικών χωρών κυρίως και λιγότερο της Ρωσίας. Είναι μεγάλη η ανάγκη καταφυγής σε σοβαρή διεθνή χρηματοοικονομική βοήθεια αντί των διαφόρων swaps, ώστε η χώρα να αποκτήσει αξιοπιστία. Αυτό όμως θα απαιτήσει σκληρά διορθωτικά μέτρα τα οποία θα απαιτούσαν οι δανειστές (πχ ΔΝΤ). Ένα δύσκολο θέμα για το οποίο θα ασκηθούν έντονες πιέσεις από ΗΠΑ και ΕΕ είναι η εφαρμογή των δυτικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας, από την οποία μέχρι τώρα η Άγκυρα έχει υπεκφύγει, με πολλά οικονομικά οφέλη, αλλά τα χρονικά περιθώρια για παραπέρα υπεκφυγές ελαχιστοποιούνται. Οι επιπτώσεις από τη λύση αυτού του θέματος θα είναι μεγάλες, καθώς οι σχέσεις της με τη Ρωσία θα ψυχραίνονταν ενώ με τις δυτικές χώρες θα ενισχύονταν. Η Άγκυρα θα κληθεί ακόμη να επιλέξει ένα σαφέστερο προσανατολισμό των εξωτερικών σχέσεών της, ο οποίος περιλαμβάνει τη Συρία, το Αιγαίο και την Κύπρο. Είναι επίκαιρη η συνάντηση Τουρκίας, Συρίας και Ιράν στη Μόσχα με την υποστήριξη της Ρωσίας. Η Άγκυρα ζητά τη συνεργασία της Δαμασκού εναντίον των φιλο-αμερικανών Σύριων Κούρδων και τη διευκόλυνση επιστροφής 4 εκατομμυρίων Σύριων προσφύγων, οι οποίοι τη βαρύνουν πλέον αφόρητα, ενώ η Δαμασκός ζητά την απόσυρση των τουρκικών δυνάμεων από συριακές περιοχές στα βόρεια. Αυτά συνυφαίνονται με την εθνικιστική εικόνα του Ερντογάν στο εσωτερικό ακροατήριο και τη γενικά αντί-δυτική ρητορική του. Παρά ταύτα οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ θεωρούν ότι τον έχουν ανάγκη ως διαμεσολαβητή μεταξύ Ρωσίας – Ουκρανίας, καθώς και για τη διασφάλιση της ροής των θαλάσσιων φορτίων των σιτηρών από την Ουκρανία. Ακόμη, ο ρόλος της Τουρκίας στο Ν. Καύκασο είναι σημαντικός για τα δυτικά συμφέροντα.
Κάτι το οποίο δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας, είναι ότι στην περίπτωση που η Τουρκία θα εξυγίαινε την οικονομία της με προσφυγή σε δυτικούς οργανισμούς, θα είχε πιθανότατα την ευκαιρία, σε σταθερή πλέον βάση, να υποκαταστήσει μεταποιητικά κάποιο μέρος από τις κινέζικες αλυσίδες τροφοδοσίας. Μια τέτοια δυνατότητα σε συνδυασμό με την κατασκευαστική δραστηριότητα για ανασυγκρότηση των σεισμόπληκτων περιοχών θα ήταν ισχυροί πολλαπλασιαστές για μια υγιή δυναμική οικονομική ανάπτυξη.
Σταυροδρόμι κρίσιμων αποφάσεων
Το βασικό δίλημμα το οποίο τελικά θα αντιμετωπίσει η νέα τουρκική κυβέρνηση είναι σε ποιον στρατηγικό χώρο ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ, ή Ρωσία-Κίνα-BRICS, με γνώμονα το εθνικό συμφέρον και το γεωπολιτικό βάρος της, θα θελήσει να προσανατολισθεί με τα αντίστοιχα πολιτικά και οικονομικά οφέλη και εκπτώσεις. Δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο το γεγονός, ότι στην πρόσφατη επίσκεψή του στην περιοχή με αντικείμενο τον έλεγχο των εντάσεων και τη διαμεσολάβηση μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας επισκέφθηκε την Ιορδανία, το Ιράκ, την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Κατά την επίσκεψη του στο Κάιρο δεν παρέλειψε να χαρακτηρίσει την Αίγυπτο πυλώνα της ασφάλειας για την περιοχή, προσθέτοντας γεωπολιτικό βάρος σε μια χώρα η οποία επιθυμεί να εξισορροπήσει την τουρκική παρουσία στην Α. Μεσόγειο και τη Λιβύη, ενώ μπορεί αξιόπιστα να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Επιπλέον, είναι ενδεχόμενο ο Αμερικανός υπουργός να συζήτησε στο Αμμάν την περίπτωση της Ιορδανίας, ως εναλλακτικής χώρας δημιουργίας αμερικανικής βάσης, σε αντικατάσταση της βάσης του Ινσιρλίκ.
Η Τουρκία αν και χρήσιμος σύμμαχος των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στον ρώσο – ουκρανικό πόλεμο δεν παύει να αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό από τη διοίκηση Μπάϊντεν, κυρίως λόγω του αναθεωρητή Ερντογάν και της αβεβαιότητας που η πολιτική του δημιουργεί. Η Άγκυρα με μεγάλη ιστορική πείρα γνωρίζει καλά ότι τα γεωπολιτικά συμφέροντά της την εντάσσουν στο στρατόπεδο της Δύσης, άλλο αν επιδιώκει ευρύτερα οφέλη και από άλλους χώρους. Έτσι, με κάποιον φαινομενικά απροσδόκητο ελιγμό προσέγγισης των ΗΠΑ, εκτιμά τώρα ότι ίσως δεν έχει ανάγκη το ρωσικό σύστημα S-400, βασικό σημείο τριβής με την Ουάσινγκτον, ενώ διαπραγματεύεται παρεμφερή συστήματα με ευρωπαϊκά κονσόρτια. Ακόμη για το αδιέξοδο στο ΝΑΤΟ έχει δεχθεί την εισδοχή της Φινλανδίας, αλλά όχι της Σουηδίας. Όλα αυτά δεν είναι παρά πιέσεις για την αγορά των F-16.
Ίσως λίγοι μπορούν πλέον να πεισθούν για την καθαρότητα των προθέσεων της τουρκικής κυβέρνησης, οι οποίες βασίζονται σε φιλοδοξίες μεγαλύτερες από τις δυνατότητες της χώρας. Η Τουρκία βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι κρίσιμων υπαρξιακών αποφάσεων για το μέλλον της και καλείται ο λαός να αποφασίσει.
Δια τα καθ’ ημάς δεν θα μπορούσαμε να έχουμε ιδιαίτερες προσδοκίες σε περίπτωση αλλαγής φρουράς στην προεδρία, καθώς το πνεύμα της ηγεσίας Κιλισντάρογλου θα ήταν νέο – κεμαλικής κοπής με έντονη εθνικιστική πνοή, λόγω Ακσενέρ. Άλλωστε σχεδόν πάντα η ενωμένη αντιπολίτευση υπερθεμάτιζε σε εθνικιστές δηλώσεις προκαλώντας τον Ερντογάν σε δράση. Είναι όμως ενδεχόμενο να αντιμετωπισθούν τα θέματα του Αιγαίου και της Κύπρου με ηπιότερους τόνους και όχι στρατιωτικές απειλές. Αυτό βέβαια, όσο θα διαρκεί η αναγκαία εσωστρέφεια στη γείτονα κατά την περίοδο ανασυγκρότησης των περιοχών του σεισμού και της οικονομίας της γενικότερα. Κατά συνέπεια παραμένουμε ως έχουμε, ανοικτοί στον διάλογο και σε επιφυλακή. Η περίοδος μέχρι τις τουρκικές εκλογές θα παρουσιάσει πολλές απρόβλεπτες διακυμάνσεις σε κάθε πεδίο. Θα κληθούμε όπως και άλλοτε, να μαντέψουμε μέσα από την πολιτική ομίχλη των ανατολικών ακτών του Αιγαίου.
* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής